İzahlı Ekonometrik Terminlər Lüğəti

Lüğət Ekonometriyanın bütün sahələri üçün nəzərdə tutulub və daim yenilənəcəkdir.

A

Termin	İzahat	İngilis dilindəki qarşılığı
Açıqlanan Kvadratlar Cəmi	Yi’nin təxmin edilən dəyəri Y^ öz ortalamasından yayınmalarının kvadratları cəmi.	Explained Sum of Squares- ESS
Açıqlayıcı Dəyişən	Reqresiya modelindəki açıqlayıcı dəyişən, sərbəst dəyişən	Explanatory Variable, Regressor
ADL(P,Q)	Avtoreqresiv  dağıdılmış(paylanmış) gecikmə. p asılı dəyişənin gecikmələrini, q isə sərbəst dəyişənlərin gecikmələrini göstərir.	Autoregressiv Distributed Lag
Ağırlıqlı(Çəkili) Ən Kiçik Kvadratlar	Reqresiya xətəsının dəyişən varyans göstərməsi və dəyişən varyansın şəklinin bilinməsi və ya təxmin ediləbilməsi şərti altında ƏKK üsuluna alternatif olaraq istifadə edilən metoddur.	Weighted Least Square
Akaike Məlumat Meyarı	Qurulan bir neçə reqresiya modeli arasından ən yaxşı modeli seçməyə kömək edən meyardır.	Akaike Information Criteria
Alternatif Hipotez	Sıfır hipotezinin doğru olmadığı zaman, doğru qəbul edilən hipotez. Alternatif Hipotez H1 ilə göstərilir.	Alternative Hypothesis
Ana Kütlə	Hər hansı bir tədqiqat obyektində bir bütünü ifadə edir. Məs: Azərbaycandakı bütün universitet tələbələri.	Population
Avtoreqresiya	Asılı dəyişənin öz gecikmələri üzərində qurulan reqresiya. AR(p) asılı dəyişənin p gecikməsi üzərinə qurulan reqresiya modelidir.	Avtoregression-AR(p)
Avto Reqresiv Şətli Variyasiya	Şərtli dəyişən varyansın zaman sırası modelidir.	Auto Regressif Conditional Heteroskedasticity-ARCH
Asılı Dəyişən	Reqresiya və ya digər statistik modellərdə  açıqlanan dəyişəndir.	Dependent Variable
Asimptotik Paylanma	Bir təsadüfi dəyişənin, böyük həcimli seçmələr istifadə edərək əldə edilən təxmini seçmə paylanması. Nümunə olaraq. Böyük həcmli seçmələrin seçmə paylanması normal paylanmaya uyğundur.	Asiptotik Distribution
Avtokorelyasiya	Zaman sırası dəyişəni ilə bu dəyişənin gecikmiş dəyərləri arasındakı korelyasiya	Autocorrelation
Avtokovaryasiya	Zaman sırası dəyişəni ilə bu dəyişənin gecikmiş dəyərləri arasındakı kovaryasiya	Autocovariation

B

Termin	İzahat	İngilis Dilindəki Qarşılığ
Bayes Məlumat Meyarı	Qurulan bir neçə reqresiya modeli arasından ən yaxşı modeli seçməyə kömək edən meyar	Bayes Information Criterion
Bərabərzamanlı tənliklərin qeyri-obyektivliyi (qərəzliliyi)	X-dən Y-yə doğru, Y-dən də X-ə doğru bir səbəbiyyət əlaqəsinin olmasını göstərir. Bərabərzamanlı səbəbiyyət kütlə reqresiya modelində X ilə xəta terimlərinin arasında koreliyasiyanın ortaya çıxmasına səbəb olur.	Simultaneous Equation Bias
Bərabərzamanlı səbəbiyyət qərəzi		Simultaneous Causality Bias
Bernoulli Paylanması	Brenoulli təsadufi dəyişəninin ehtimal paylanması	Bernoulli Distirbution
Bernoulli Təsadufi Dəyişəni	Sadəcə 0 və ya 1 dəyəri alabilən dəyişən	Bernoulli Random Variable
Birinci Fərq	Zaman sırası dəyişəninin birinci fərqidir. Dəyişənin t anındakı dəyərindən t-1 anındakı dəyərinin fərqinə bərabərdir. Yt-Yt-1 və ya D(Yt) ilə ifadə edilir.	First Differance
Birinci Gecikmə	Zaman sırası dəyişəninin birinci gecikməsidir. Cari zaman anından bir öncəki zaman anını göstərir. Yt-1 və ya L(Yt) ilə ifadə edilir.	First Lag
Birinci Tip Xəta	Hipotez testində sıfır hipotezi doğru olduğu təqdirdə rədd edilməsindən qaynaqlanan xəta	Type I error
Böyük Ədədlər Qanunu	Bu qanuna görə örnək həcmi böyük olduğunda, örnək həcminin ədədi ortası çox böyük ehtimalla ana kütlə ortalamasına yaxınlaşır.	Law Of Large Numbers

 Ç

Termin	İzahat	İngilis dilindəki qarşılığı
Çou Testi	Zaman sırası reqresiya modellərində qırılmann bilindiyi bir tarixə görə sınanması	Chow Test
Çoxdəyişənli Xətti Regresyia Modeli	Tək dəyişənli regresiya modelinin, Y’nin k ədəd sərbəst(açıqlayıcı) dəyişənə aslılı olmasına imkan verəcək şəkildə genişlədilmiş halı	Multiple Regression Model

D

Termin	İzahat	İngilis dilindəki qarşılığı
Daxil Edilmiş Ekzogen Dəyişənlər	Xəta termini ilə korelyasiyası olmayan sərbəst dəyişənlərdir (Alət Dəyişən Reqresiya modellərində istifadə edilir).	Included Exogenous Variables
Daxil Edilmiş Endogen Dəyişənlər	Xəta termini ilə korelyasiyası olan sərbəst dəyişənlərdir (Alət Dəyişən Reqresiya modellərində istifadə edilir)	Included Endogenous Variables
Determinasiya Əmsalı	Reqresiya modelində sərbəst dəyişənlərin, asılı dəyişəni açıqlama gücünü göstərir. R2 ilə ifadə olunub [0,1] dəyərlərini alır	Cofficient of Determination
Deterministik Trend	Bir dəyişənin zaman içində, zamanın təsadüfi olmayan funksiyası olaraq göstəriləbilən uzunmüddətli hərəkətlərini ifadə edir	Deterministic Trend
Dickey-Fuller Testi	Birinci dərəcədən avtoreqresiya [AR(1)] modelində vahid kökün  varlığını yoxlamaq üçün tətbiq edilən metoddur	Dickey-Fuller Test
Dinamik Vuruq (Dinamik Multiplikator)	h-müddət dinamik vuruq zaman sırası dəyişənləri Xt dəki bir vahid dəyişmənin Yt+h üzərindəki təsiridir	Dynamic Multiplier
Dinamik Səbəbiyyət Təsiri	Bir dəyişənin, başqa bir dəyişənin cai və gələcək dəyərləri üzərindəki təsiri	Dynamic Causal Effect
Düzəldilmiş R2	Reqresiya modelinə yeni bir sərbəst dəyişən əlavə edildiyində, dəyəri artmayan R2	Adjusted R2

Ə

Termin	İzahat	İngilis dilindəki qarşılığı
Əksik müəyyənləşdirmə	Alət dəyişənlərin sayının, endogen sərbəst dəyişənlərin sayından az olması	Underidentification
Ən yaxşı xətti yayınması olmayan təxminedici (qiymətləndirici)	Y-nin müşahidə dəyərlərininxətti funksiyası olan təxmincilər arasında ən kiçik varyasiyaya sahib və yayınması olmayan təxminci. Qauss-Markov şərtləri altında, ƏKK təxmincisisətbəst dəyişənlərin dəyərlərinə görə şərli olaraq əldə edilən reqresiya əmsallarının ən yaxşı xətti yayınması olmayan təxmincisidir	Best Linear Unbiased Estimator.(BLUE)
Ən Kiçik Kvadratlar Təxmincisi	Kvadratları alınmış xəta terimlərinin cəminin minumum dəyərinin tapılması ilə əldə edilən təxminci	Least Squares Estimator

İ

Termin	İzahat	İngilis dilindəki qarşılığı
İkinci Tip Xəta	Hipotez testində sıfır hipotezinin səhv olmasına rəğmən rədd edilməməsidən(qəbuledilməsi) qaynaqlanan xəta	Type II error
İki Mərhələli ƏKK		Two Stage Least Squares
İki Dəyərli Dəyişən	0 və ya 1 dəyərini alan dəyişən.	Binary Variable
İki Dəyişənli Normal Paylanma	Normal dağılımın iki dəyişənin birgə paylanmalarını göstərən paylanma	Bivariate Normal Distribution
İki Tərəfli Alternatif Hipotez	Alternatif hipotezdə, tədqiq edilən parametrin sıfır hipotezində verilən dəyərə bərabər olmaması	Two-sides alternative hypothesis